KALISKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK
SOCIETAS SCIENTIARUM ac LITTERARUM CALISIENSIS
HISTORIA I ZBIORY BIBLIOTEKI KTPN
BIBLIOTEKA KALISKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK [1]
(oprac. E. Andrysiak)
Początki gromadzenia biblioteki Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk zbiegają się
z rozpoczęciem działalności założonego w 1987 r. stowarzyszenia. Tworzenie własnego księgozbioru było możliwe dzięki darom pozyskanym z różnych bibliotek (naukowych, publicznych, pedagogicznych) oraz od osób prywatnych, przede wszystkim członków Towarzystwa, przekazujących także publikacje własne oraz darów od sympatyków. Znaczną część zbiorów KTPN stanowią dary bibliotek, m.in. Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, Biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Biblioteki Sejmowej, Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego. Długa jest też lista darczyńców indywidualnych, wśród których wymienić należy m.in. profesorów Edwarda Polanowskiego, Tadeusza Poklewskiego-Koziełł, Krzysztofa Migonia, Jerzego Pietrzaka, Józefa Śmiałowskiego, Jerzego Świdzińskiego. Nie sposób też pominąć Józefa Korcalę, Wacława Klepandego, Mieczysława Arkadiusza Woźniaka, Władysława Kościelniaka, Pawła Andersa, Zbigniewa Kledeckiego czy Eligiusza Kor-Walczaka[2]. Do cennych należą dary przekazane przez prof. Tadeusza Drewnowskiego (13 tomów Dzienników Marii Dąbrowskiej), czy prof. Tadeusza Poklewskiego-Koziełł (starodruki). Zaznaczyć trzeba, że pośród darczyńców są osoby, które wielokrotnie przekazywały książki do zbiorów biblioteki KTPN.
Profil zbiorów wytyczony przez prezesa KTPN Krzysztofa Walczaka kontynuowała Danuta Wańka (zm. 28 XII 2015). Biblioteka KTPN jest naukową biblioteką uniwersalną, gromadzi zbiory z wielu dyscyplin naukowych (m.in. historia, bibliologia, pedagogika). Gromadzony księgozbiór to literatura naukowa i popularnonaukowa, w znacznej części XIX-wieczna.
Część zbiorów stanowią calisiana, w skład których wchodzą druki wydane w Kaliszu, publikacje znanych kaliszan, a także edycje o Kaliszu i ziemi kaliskiej wydane zarówno na terenie kraju, jak i za granicą.
Przez wiele lat księgozbiorem towarzystwa opiekowała się dr Danuta Wańka, przygotowując gromadzone dzieła do udostępnienia w systemie bibliotecznym Książnicy Pedagogicznej
im. A. Parczewskiego. Ze zbiorów Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
CZASOPISMA
Zbiory czasopiśmiennicze liczące około 1000 wol. (295 tytułów) zostały opracowane w postaci wykazu tytułów i posiadanych numerów i roczników, pośród nich znajduje się wiele edycji XIX-wiecznych i międzywojennych. Z tytułów z wieku XIX wymienić można „Bibliotekę Warszawską” 1866), „Kuriera Świątecznego” (1872-1877), „Pamiętnik Warszawski czyli Dziennik Nauk i Umiejętności” (1816-1819), „Przegląd Polski” (1867-1914), „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” (1802-1804, 1807-1808), „Tygodnik Poznański” (1862), pismo „Wiarus” (1850), „Tygodnik Ilustrowany” – roczniki z wieku XIX (1878-1885, 1889) i XX (1904, 1907-1908, 1912-1914, 1919, 1925, 1927-1930, 1932). Nie można też pominąć innych tytułów z początku XX. stulecia, z których część wychodziła także w okresie międzywojennym: „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej” (1909-1911, 1913-1914, 1916, 1919, 1924-1925, 1938), „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego” (1913-1914), „Rocznik Slawistyczny” (1908-1909, 1914, 1921, 1931, 1933, 1936-1939). Poza tym okres międzywojnia reprezentują takie tytuły jak: „Filomata” (1929-1931, 1934, 1938), „Kuźnia Młodych” (1931-1933), „Rocznik Orientalistyczny” (1925-1939).
Z innych odnotować można „Archeion”, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, „Pamiętnik Literacki”, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, „Roczniki Biblioteczne”, „Studia o Książce”.
Poza tytułami ogólnopolskimi biblioteka posiada czasopisma kaliskie: „Rocznik Kaliski”, „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, „Zeszyty Naukowe Kaliskiego Towarzystwa Lekarskiego”, „Kaliskie Studia Teologiczne”, ”Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego”, „Studia Kaliskie”, „Bliżej Biblioteki. Pismo bibliotekarzy Wielkopolski południowo-wschodniej”.
Stan zbiorów czasopiśmienniczych (na dzień 30 VI 1989) został odnotowany w Katalogu czasopism bibliotek Kalisza, wydanym przez KTPN pod red. Danuty Wańki w 1992 roku, aktualny zaś obraz stanu posiadania daje katalog czasopism KTPN, dostępny na stronie internetowej towarzystwa.
ZBIORY SPECJALNE
W roku 1995 do biblioteki KTPN włączono zbiór listów otrzymanych od dr. Aleksandra Braudego, pisanych przez niego do dr. Tadeusza Pniewskiego. Uzyskano też zgodę na wykorzystanie listów obu lekarzy do badań naukowych[3]. Zbiór ten uzupełniła przekazana przez artystę grafika Władysława Kościelniaka jego korespondencja z dr. Tadeuszem Pniewskim[4]. Profesor Serwański z kolei ofiarował (1995) list generała Józefa Hallera do Karola Sługockiego, harcmistrza kaliskiego.
W księgozbiorze znaleźć można wiele przykładów druków cennych. Na uwagę zasługuje kilka starodruków, najstarsze to Notitia dignitatum Imperii Romani, ex noua recensione Philippi Labbe Biturici (Parisiis 1651) i Conclave per la morte di Clementex X… (In Colonia 1677) – oba przekazane przez prof. Poklewskiego-Koziełł, kolejne Accesoria statut y konstytucje z czaradzkiego ładowskiego y suplementu J.O. Xcia IMCi Załuskiego biskupa krakowskiego… przez IMCi Pana Michałą Słońskiego… zebrane (w Lwowie 1760; pieczęć: Z księgozbioru Alfonsa Parczewskiego), Listy Heloizy i Abelarda z francuskiego wierszem polskim przetłumaczone w przekładzie Kajetana Węgierskiego (Kraków 1795), oraz dwa kaliskie: Kazania w dwóch tomikach potroyne tak na adwent jak i na post wielki ... Szymona Drykowskiego (Kalisz 1785) i Słownik polsko-łaciński ze skarbu księdza Knapiusza ... (T. 2, Kalisz 1787; z pieczęcią „Z Biblioteki X. Fr. Klimackiego” i autografem księdza).
W zbiorach Towarzystwa jest spuścizna po prof. Edwardzie Polanowskim (pierwszym prezesie KTPN), obejmująca m.in. korespondencję związaną z międzynarodową sesją poświęconą Marii Dąbrowskiej, która odbyła się w Kaliszu w 1989 r., rękopiśmienne notatki dotyczące głównie Marii Dąbrowskiej oraz dziejów Kalisza, prace dyplomowe jego studentów, związane przede wszystkim
z tematyką kaliską, a także zbiór fotografii służących jako materiał ilustracyjny do książek jego autorstwa. Ponadto na odnotowanie zasługują obecne w zasobach czasopiśmienniczych zmikrofilmowane roczniki „Kaliszanina” i „Gazety Kaliskiej” z lat 1872-1914, pochodzące ze zbiorów prof. Polanowskiego.
Kolejny zbiór materiałów dotyczy kaliskiego prawnika Alfonsa Parczewskiego (m.in. fotografie rodzinne, dokumenty i wycinki z gazet związane z działalnością Parczewskiego, drukowane prace Parczewskiego).
Zbiory specjalne to także zespół fotografii z początków działalności towarzystwa (fotografie ze spotkania założycielskiego KTPN, pierwszego Walnego Zgromadzenia), także fotografie
z konferencji organizowanych przez KTPN.
Na szczególną uwagę zasługuje zdigitalizowana spuścizna Adama Chodyńskiego, pozyskana
z Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, która trafiła do zbiorów w 2018 r.
KSIĘGOZBIÓR
Biblioteka, oprócz darów od osób prywatnych i instytucji, bardzo ograniczonych zakupów oraz gromadzenia wydawnictw własnych KTPN, korzystała także z zakupu nowości wydawniczych w oparciu o środki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, np. w roku 1994 do zbiorów wpłynęło 29 książek z zakupu oraz 176 z darów i wymiany. Z kolei w latach 1997-1998 zakupiono 172 egzemplarze, a od instytucji i osób prywatnych wpłynęło 417 egzemplarzy[5].
Na bieżąco zbiory pomnażane są głównie drogą darów i poprzez wymianę wydawnictw KTPN
z bibliotekami i wydawnictwami krajowymi, w tym towarzystw naukowych. M.in. nowości wydawane w serii „Klasycy Nauki Poznańskiej” do zasobów biblioteki przekazywało sukcesywnie Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Towarzystwo Naukowe w Płocku podarowało reprint starodruku z 1594 r.[6] pt. Psałterz Dawidów (Płock 2006), a Wieluńskie Towarzystwo Naukowe reprint[7] starodruku przechowywanego w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu pt. Ecclesiastes. Księgi Salomonowe w tłumaczeniu Hieronima z Wielunia (Wieluń 2000-2003). Wśród zakupów bieżących, ograniczonych do minimum, znajdują się głównie słowniki, bibliografie i calisiana, stanowiące ważne źródło do prowadzonych prac badawczych w pracowniach i komisjach KTPN.
KSIĘGOZBIÓR BIBLIOTEKI KTPN W LATACH 2010-2017
Po odejściu dr D. Wańki
z Książnicy Pedagogicznej, opiekę nad księgozbiorem towarzystwa przejęła Małgorzata Kołodziej.
Fot. J. Szymańska
Słownik polsko-łaciński ze skarbu księdza Knapiusza,
T. 2, Kalisz 1787
Karty tytułowe starodruków przechowywanych w zasobach biblioteki Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
List generała Józefa Hallera do Karola Sługockiego, harcmistrza kaliskiego
Jedna z jednodniówek kaliskich
Przykłady czasopism ze zbiorów Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Przez wiele lat księgozbiorem towarzystwa opiekowała się dr Danuta Wańka, przygotowując gromadzone dzieła do udostępnienia w systemie bibliotecznym Książnicy Pedagogicznej
im. A. Parczewskiego.
Ze zbiorów Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Encyklopedie biblioteki Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Fot. E. Obała
Źródło: oprac. na podstawie zestawienia zmian w inwentarzach Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu
w okresie od stycznia 2010 r. do grudnia 2017 r.
Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że w latach 2010-2017 księgozbiór powiększył się o 2101 wol., w tym zaledwie 11 egzemplarzy zostało zakupionych.
Szereg edycji wartych odnotowania przynosi wiek XIX, można tu wymienić m.in.: Bigos hultajski czyli Szkoła trzpiotow komedia Jana Drozdowskiego (Kraków 1803), Porządek fizyczno-moralny czyli Nauka o należytnościach i powinnościach człowieka wydobytych z praw wiecznych, nieodmiennych i koniecznych przyrodzenia Hugo Kołłataja (Kraków 1810), Jeometryę podług Lacroix. Cz. 1, Na klassę II, III i IV szkół departamentowych z figurami dzieło ułożone przez J.X.A. Dąbrowskiego (Warszawa 1813), Gramatykę języka polskiego. Dzieło pozgonne Onufrego Kopczyńskiego (Warszawa 1817), Atlas do historii geografii starożytnej podług planu Joachima Lelewela Warszawie (1828). Nie można też pominąć XIX-wiecznych druków kaliskich: Pieśń o w niebowzięciu Nayśw. Maryi Panny, od kilku wieków wsławionéy w ołtarzu wielkim Pś. Kollegiaty kaliskiéy przez szlach. Magistrat i całe miasto ludu głoszona (Kalisz 1828), kalendarz kaliski pt. „Neuer und alter astronomischer und haushaltungs Kalender für das Jahr nach der Geburt Jesu Christi 1844, welches ein Schaltjahr von 366 Tagen ist“ (Kalisz 1843), będący przykładem tego tytułu wydawanego przez Karola Wilhelma Hindemitha w latach 1835-1843, O Koperniku. Rzecz wypowiedziana publicznie w Kaliszu w dniu pamiątkowym 19 lutego 1873 roku Alfonsa Parczewskiego (Kalisz 1873).
O pochodzeniu większości podarowanych wydawnictw świadczą zachowane
w poszczególnych egzemplarzach proweniencje (podpisy, dedykacje, ekslibrisy, pieczęcie i notatki), stanowiące bez wątpienia cenny materiał do badań nad losami ludzi i dziejami książki. Ponad 150 książek z omawianego księgozbioru posiada dedykacje. Część z nich pochodzi od twórców książek podarowanych bibliotece. Prace z dedykacjami ofiarowali bibliotece: Paweł Anders, Ewa Andrysiak, Aleksander Kolańczuk, Barbara Kubicka-Czekaj, Emil Medycki, Jerzy Pietrzak. Niemal 20 własnych publikacji przekazał w darze członek honorowy KTPN prof. Tadeusz Poklewski-Koziełł. Kolejnymi książkami
z dedykacjami wzbogacili księgozbiór Andrzej Pośpiech, ks. Adam Śliwański, prof. Józef Śmiałowski, Bronisław Umiński, prof. Jerzy Świdziński.
Poza dedykacjami autorów, nie można nie zauważyć egzemplarzy z notkami krytyka teatralnego
i tłumacza Wojciecha Natansona, socjologa Jana Szczepańskiego, czy dedykacji niemieckiego pisarza Josefa M. Franka.
W zbiorach biblioteki znajdziemy także dedykacje Alojzego Matyniaka, historyka sztuki Michała Rożka, Jacka Sobczaka, Henryka Barycza dla Aleksandra Birkenmajera, Stanisława Skiminy dla Władysława Folkierskiego, czy Jakuba S. Cezaka dla Adama Krzyżanowskiego.
Kilka egzemplarzy posiada dedykacje, głównie historyków, dla prof. Zdzisława Grota
z Poznania (m.in. Witolda Jakóbczyka, Stefana Kieniewicza, Bogusława Polaka, Marka Rezlera). Są też książki z wpisami dla prof. Józefa Śmiałowskiego, a wśród autorów dedykacji znaleźli się m.in. Bohdan Baranowski, Zdzisław Janeczek, Jerzy Kmieciński, Andrzej M. Brzeziński, profesor Gustaw Przychocki zadedykował filologowi klasycznemu, – Tadeuszowi Since, a Tadeusz Olejnik ofiarował swoją książkę profesorowi Ryszardowi Kaczmarkowi. Zachowała się też dedykacja Antoniego Wróbla dla Stanisława Maksymowicza.
Kolejne interesujące wpisy w egzemplarzach biblioteki KTPN, które trafiły do zbiorów po roku 2010 to m.in. dedykacja Wiktorii Śliwowskiej dla prof. Zofii Trojanowskiej, Osvaldasa Janonisa i Eleny Macevičiŭtė dla prof. Anny Żbikowskiej-Migoń, dedykacje Józefa Szczepańca dla Stanisława Jerzego Gruczyńskiego, czy wpis Eligiusza Kor-Walczaka dla wicewojewody kaliskiego Grzegorza Woźnego, a także dedykacje dla KTPN bądź biblioteki KTPN prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego oraz prof. T. Poklewskiego-Koziełł.
Najstarsze dedykacje z księgozbioru KTPN pochodzą z wieków XIX i początków XX.
Kolejne znaki świadczące o proweniencji zbiorów KTPN to ekslibrisy, zarówno instytucji,
jak i osób prywatnych. Kilkanaście książek z lat 1811-1968 opatrzonych jest znakiem własnościowym Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Ludwika Waryńskiego w Łodzi. Na pojedynczych egzemplarzach widoczne są ekslibrisy Biblioteki Miejskiej w Kaliszu, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej
im. A. Asnyka w Kaliszu, Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu oraz Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Zdecydowanie więcej woluminów posiada ekslibrisy osób prywatnych, wśród których są: Stanisław Breza, Chełmiccy, W. Hodys, Wacław Klepandy, J.H. Konitz, Władysław Kościelniak, Krossowscy, pastor G. Lehmann, Jadwiga i Krystian Niełacni, ks. dr Stanisław Pniewski, prof. Tadeusz Poklewski-Koziełł, Stanisław Rzeszowski, Stefan Strzałko, Aleksy Krzysztof jr. Sztybel, Krzysztof Walczak, Łucja Walczak, Danuta Wańka, Ryszard Wiatrowski, Michał Witkowski (także Danuta i Michał Witkowscy).
Egzemplarze opatrzone ekslibrisami wpływały do zbiorów również w latach 2010-2017, by wymienić, poza już odnotowanymi (T. Poklewskiego-Koziełł, K. Walczaka, D. Wańki), prof. Artura Kijasa, Marcina Mikołajczyka, Ewę Obałę, M. S. Piskorskich, a także ekslibris Biblioteki Kongresu USA (The Library of Congress) czy Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bygdoszczy.
Na zgromadzonych w bibliotece KTPN woluminach widoczne są także liczne podpisy, m.in. uczestniczki kaliskich „piątków literackich” Ludwiki Dobrzyńskiej-Rybickiej, członków KTPN Wacława Klepandego (na ponad 65 egz.), Honoraty Skoczylas-Stawskiej, Ryszarda Wiatrowskiego
i Mieczysława Arkadiusza Woźniaka, poza tym publicysty
i działacza politycznego Władysława Kosińskiego, ks. dr. Stanisława Pniewskiego, prof. Józefa Śmiałowskiego (na 12 egz.), ks. bp. Teofila Wilskiego.
Większość książek ze zbiorów biblioteki KTPN posiada pieczęcie różnych instytucji, bibliotek, księgarni, stowarzyszeń, osób prywatnych. Zachowane na książkach pieczęcie pozwalają nie tylko na ustalenie proweniencji danego egzemplarza, mówią też w jakimś stopniu o zainteresowaniach poprzednich właścicieli w zakresie gromadzonej literatury.
Wśród książek o proweniencji kaliskiej do najcenniejszych w omawianym księgozbiorze zaliczyć należy publikacje z pieczęciami z wieku XIX i pierwszej połowy wieku XX, znanych bibliotek szkolnych (Szkoła Powszechna Konstytucji 17 Maja, Biblioteka Gimnazjum S.S. Najśw. Rodziny
z Nazaretu w Kaliszu), publicznych (Biblioteka Publiczna im. Adama Mickiewicza), związkowych (Biblioteka Kolejowa), stowarzyszeń (Kališskoe Obščestvennoe Sobranije <Kaliska Resursa>; Biblioteka Nar. Org. Kobiet im. Julii Kreczunowiczowej) czy księgarni (Henryk Hurtig, Alfons Hurtig, Henryk Skąpski, bracia Muszyńscy, Maksymilian Jasiński). Do interesujących należą egzemplarze
z pieczęcią Straży Pożarnej Ochotniczej w Kaliszu i autografem Zygmunta Mrowińskiego.
Kilkadziesiąt książek (ok. 40) to egzemplarze z pieczęciami Biblioteki Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.
Około 500 książek posiada pieczęcie Biblioteki Jagiellońskiej („Biblioth. Univ. Jagiellonicae”, „Bibliotheca Jagiellonica”, „Bibliotheca Jagiellonica Dublet”, „Wyłączono z dubletów Bibl. Jagiell.”), w tym wiele edycji z wieku XIX.
Poza pieczęciami Biblioteki Jagiellońskiej na książkach widoczne są pieczęcie innych krakowskich bibliotek i instytucji m.in.: Staatbibliothek Krakau, Archiwum UJ, Biblioteki Instytutu Ekonomicznego UJ, Biblioteki Koła Przyrodników UJ, Biblioteki Studium Słowiańskie-go UJ, Pracowni Chemicznej UJ, Biblioteki Uniwersytetu Ludowego, Biblioteki Polskiej Akademii Nauk, Biblioteki c.k. Państwowej Szkoły Przemysłowej, Wypożyczalni Książek „Kultura”, Księgami i Składu Nut S.A. Krzyżanowskiego, a także „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”.
Także liczną grupę stanowią książki z proweniencją bibliotek poznańskich. Najliczniej prezentowane są egzemplarze z pieczęcią Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, poza tym widoczne są pieczęcie Biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Raczyńskich, Księgami Żupańskiego, Biblioteki Redakcji „Kuriera Poznańskiego”, Księgami-Antykwariatu Stanisława Jaroszewskiego. Są też egzemplarze z pieczęciami Księgami
i Składu Nut M. Niemierkiewicza, Katolickiego Towarzystwa Pracownic Konfekcyjnych, Biblioteki Instytutu Zachodniego, Księgami i Składu Nut Gebethnera i Wolffa.
Wśród książek posiadających pieczęcie PTPN jest wiele katalogów wydawniczych
i księgarskich, stanowiących źródło do badań nad książką m.in. katalogi księgarni poznańskich
K. Żupańskiego (1870, 1877), N. Kamieńskiego i Spółki (1858), krakowskich (Skład Antykwarski Księgarni D. E. Friedleina, 1873), lwowskich (Biblioteka Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich we Lwowie, 1871), warszawskich (Księgarnia M. Arcta, 1925).
Kilkadziesiąt egzemplarzy posiada pieczęcie Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy. Poza tym są woluminy z pieczęciami pochodzącymi ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteki PAN, Księgami Rolniczej Tow. Oświaty Rolniczej, Księgami
S. Zaleskiego i Spółki.
Znaczna część zbiorów posiada znaki własnościowe łódzkich instytucji, np. Miejskiej Biblioteki im. Ludwika Waryńskiego, Biblioteki im. Julii Zbijewskiej (Łódź-Radogoszcz), Biblioteki przy 8-io kl. Gimnazjum K. Tomaszewskiego, Biblioteki Uniwersyteckiej, Biblioteki Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego, Gimnazjum Żeńskiego Z. Pętkowskiej
i W. Macińskiej, Gimnazjum Państwowego im. Igo Prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza, Męskiego Gimnazjum Miejskiego im. J. Piłsudskiego, Biblioteki Muzeum Historii Włókiennictwa oraz Księgami „Czytaj”, której właścicielem był Kazimierz Pawlak.
Przegląd proweniencji wskazuje także na woluminy ze zbiorów wielu uczelnianych bibliotek: gdańskich (Biblioteka Uniw. Gdańskiego), katowickich (Biblioteka Główna Uniw. Ś1ąskiego), lubelskich (Biblioteka Katolickiego Uniw. Lubelskiego), olsztyńskich (Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej), toruńskich (Biblioteka Uniw. Mikołaja Kopernia), wrocławskich (m.in. Biblioteka Uniw. Wrocławskiego), również z bibliotek pedagogicznych (Grodków, Kalisz, Piła), szkolnych z wielu regionów Polski (Bierzów, Chełmno, Janków BI., Kobyla Góra, Krotoszyn, Lublin, Tarnów, Trzemeszno, Szczecin, Żerniki). Biblioteka otrzymywała także dary z wielu bibliotek publicznych (Anin, Broniszów, Gdańsk, Grodzisk Mazowiecki, Groszowice, Gryfino, Iwanowice, Jesień, Katowice, Legnica, Łask, Łęczyca, Milanówek, Nowa Żagańska, Nysa, Olkusz, Opole, Otrębusy, Rembertów, Strzelce Krajeńskie, Stare Bródno, Stypułów, Szczecin, Szprotawa, Świdnica, Wołomin, Zielona Góra, Zielonka, Żary), także księgarni (Katowice, Płock, Lublin), organizacji i stowarzyszeń (Towarzystwo Naukowe Płockie, Biblioteka Stow. „Rodzina Kolejowa” w Nowym Sączu, Biblioteka Związku Legionistów Polskich w Wieliczce, Sodalicja Mariańska Męska pod wezw. NMP Niep. Pocz.
w Krotoszynie) i innych (Biuro Parafialne Grabów n/Prosną, Dozór Kościelny Parafii Kat. w Kamieńcu dek. Grodzisk pow. Kościan, Gminny Ośrodek Kultury w Blizanowie, Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, Redakcja „Głosu Szczecińskiego”).
Nie sposób też pominąć egzemplarzy z pieczęciami instytucji lwowskich i wileńskich (pieczęcie bibliotek, w tym szkolnych i księgarni). Warto też zaakcentować obecność książek z pieczęciami polskich bibliotek i instytucji w Londynie: Biblioteka Polska, Biblioteka Ambasady Polskiej
i Rapperswilu (Musee Historique Polonais a Rapperswyl). Na uwagę zasługuje egzemplarz
z pieczęcią: Gymnasium w Českém Krumlovė.
Znaczna liczba tomów posiada pieczęcie osób prywatnych. Czasem obok imienia
i nazwiska pojawiają się informacje bardziej szczegółowe (zawód, miejsce zamieszkania, termin włączenia danego egzemplarza do zbiorów). Wiele książek z biblioteki towarzystwa to woluminy ze znanych księgozbiorów prywatnych, które trafiły do zbiorów KTPN bezpośrednio, bądź z książkami przekazanymi przez wspomniane już wyżej biblioteki i instytucje. Wśród osób oznaczających swoje zbiory są pieczęcie lekarzy, którzy przekazali swoje książki (nie tylko z zakresu medycyny), np. dr Tadeusz Pniewski, lekarz dentysta Irena Gzowska z Kalisza. Wiele tomów opatrzonych pieczęciami osób prywatnych to książki z księgozbiorów naukowców, m.in. prof. KUL Mieczysława Popławskiego, prof. Danieli Gromskiej, filologa klasycznego i historyka filozofii, prof. Kazimierza Kapitańczyka
z Politechniki Poznańskiej, prof. prof. Ewy i Karola Maleczyńskich[8].
Szereg egzemplarzy z pieczęciami osób prywatnych zasiliło zbiory w kolejnych latach (2010-2017). Wymienić można egzemplarze z pieczęciami lekarzy (Stefan Krajewski, Sławomir Junosza-Gzowski), prawników (Stanisław Wiśniewski), księży (Stanisław Czernik, Al. Kwiatkowski) i innych (Irena Knop, Barbara Stanisławska, Czesława Szepczyńska, Zofia Trojanowska, Mieczysław A. Woźniak). Do szczególnie ważnych należy egzemplarz z pieczęcią własnościową Alfonsa Parczewskiego.
Ewidencja i opracowanie księgozbioru KTPN rozpoczęły się w marcu 1998 r., kiedy zbiory przekazano w depozyt Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej im. Alfonsa Parczewskiego (od roku 1999 Książnica Pedagogiczna). W maju tego roku do dyspozycji czytelników oddano katalog alfabetyczny, serii oraz katalogi rzeczowe księgozbioru KTPN umożliwiając do nich dostęp. Przechowywane w pomieszczeniach Książnicy zbiory udostępniane są zainteresowanym na zasadach przyjętych w tej bibliotece. Wyjątek stanowią księgozbiory: podręczny (encyklopedie, słowniki, bibliografie, poradniki itp.)
i czasopiśmienniczy, z których można korzystać na miejscu w siedzibie KTPN przy pl. s. Józefa 2-4.
Zbiory są na bieżąco katalogowane. Użytkownik Biblioteki KTPN od marca 2003 r. ma dostęp do bazy danych (utworzonej przez Danutę Wańkę kontynuowanej następnie przez bibliotekarzy KP i UK)
w zintegrowanym systemie bibliotecznym SOWA https://biblioteka.akademia.kalisz.pl/
Przypisy:
[1] Podstawę opracowania tekstu na temat biblioteki stanowił artykuł Danuty Wańki Biblioteka
i wydawnictwo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk opublikowany w pracy: Dokonania regionalnego ruchu naukowego w Polsce. W dwudziestolecie Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej Kalisz, 16-17 listopada 2007, pod red.
D. Wańki. Kalisz, KTPN, 2008, s. 95-123, il. Tekst uzupełniono informacjami zawartymi w materiałach archiwalnych towarzystwa a także działaniami biblioteki od roku 2008.
[2] Lista darczyńców instytucjonalnych i indywidualnych została zamieszczona
w zadkładce DARCZYŃCY.
[3] Notatki w posiadaniu autorki.
[4] K. Walczak, Dziesięć lat działalności Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1987-1997), „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1998, nr 5, s. 145.
[5] Tamże, s. 145.
[6] Oryginał pochodzi ze zbiorów Biblioteki im. Zielińskich w Płocku (Kraków 1594).
[7] Dodruk 220 egz. reprintu wydanego w roku 2000 z okazji 450. rocznicy śmierci Hieronima
z Wielunia.
[8] Szerzej na temat proweniencji (pieczęci, dedykacji, ekslibrisów, podpisów) w bibliotece KTPN patrz: D. Wańka, Biblioteka i wydawnictwo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk…, s. 95-113.
Porządek fizyczno-moralny czyli Nauka o należytnościach
i powinnościach człowieka…
H. Kołłątaja, Kraków 1810
Neuer und alter astronomischer und haushaltungs Kalender für das Jahr nach der Geburt Jesu Christi 1844, welches ein Schaltjahr von 366 Tagen ist, Kalisz 1843
Gramatyka języka polskiego
O. Kopczyńskiego, Warszawa 1817
Książki przekazane z dubletów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Leszczyńska edycja Powiastek dla młodzieży, opatrzona pieczęcią kaliskiego księgarza Michała Grabowskiego
Gramatyka niemiecka
z zachowaną pieczęcią właściciela
Strona tytułowa książki stanowiącej niegdyś własność Ochotniczej Straży Pożarnej w Kaliszu z pieczęcią organizacji oraz autografem jej naczelnika Zygmunta Mrowińskiego
Cenne egzemplarze ze zbiorów biblioteki Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk